آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ایران دیروز در بیانیه‌ای مشترک اعلام کردند که بازرسان قادر خواهند بود به دو مرکز هسته‌ای که جامعه‌ی جهانی در مورد ماهیت فعالیت‌های آن‌ها شک و تردید دارد دسترسی پیدا کنند. گفته می‌شود کشورهای اروپایی به ويژه فرانسه با وارد کردن فشار بر ایران، موفق شده اند تهران را به پذیرش بازرسی مراکز هسته‌ای یادشده متقاعد کند؛ اکنون آیا پیشرفت اخیر در روند همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌تواند به معنی دستیابی به موفقیتی در پرونده‌ی هسته‌ای تلقی شود؟

پس از تعلل مستمر ایران در مورد پرده‌برداری از ماهیت مواد هسته‌ای غیرمجاز در دو موقعیت هسته‌ای، هیئت مدیره آژانس بین المللی انرژی اتمی در نشست ۱۹ ژوئن گذشته، تهران را به شدت محکوم کرد. آژانس بین المللی انرژی اتمی تأکید کرد که ایران تا کنون اجازه دسترسی به دو مرکز هسته‌ای را که احتمال می‌رود از دو دهه بدین سو فعالیت‌های غیر اعلام‌شده در آن‌جا صورت می‌گیرد، نداده است؛ افزون بر این‌که تهران در این مدت حاضر نشده است به پرسش‌های آژانس بین المللی انرژی اتمی در مورد ماهیت مواد هسته‌ای احتمالی اعلام‌نشده و فعالیت‌های هسته‌ای پاسخ دهد. در نتیجه، کشورهای اروپایی امضای کننده برجام برای نخستین بار اقدامات ایران را محکوم کرده و تهران را متهم به غنی‌سازی اورانیوم فراتر از میزان مجاز در توافقنامه هسته‌ای کردند و خواستار همکاری ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی شدند.

با این حال، تهران آماده ارائه هیچ پاسخی در این زمینه نشد و تحولاتی به وقوع پیوست که منجر به تشدید تنش میان ایران و ایالات متحده شد. به دنبال همین اقدام، واشنگتن تلاش‌های بسیاری را برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران انجام داد، اما پیشنهاد وی در شورای امنیت سازمان ملل متحد با شکست روبه‌رو شد؛ اکنون واشنگتن سعی دارد از گزینه‌های دیگر برای مقابله با ایران استفاده کند.

در حالی‌که ایران و کشورهای اروپایی می‌کوشند از میزان فشارها بکاهند، آمریکا به تلاش‌های خود برای اعمال مجدد تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران ادامه می‌دهد. پنج‌شنبه گذشته، مایك پمپئو، وزیر امور خارجه آمریكا، شکایتی رسمی را مبنی بر عدم پایبندی ایران به توافقنامه هسته‌ای، ثبت کرد. در واقع، واشنگتن می‌خواهد مسئله عدم تعهد ایران به رعایت شروط توافقنامه هسته‌ای را به شورای امنیت سازمان ملل متحد بکشاند تا زمینه اعمال فشارهای حداکثری و فعال کردن مکانیسم ماشه فراهم شود.

هرچند ایران سعی می‌کند مسئله همکاری خود با آژانس بین المللی انرژی اتمی را برجسته و بزرگنمایی کند، اما دستیابی به موفقیت واقعی یا تشدید بحران در پرونده هسته‌ای، به ایالات متحده بستگی دارد، نه به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی؛ زیرا توجه ایران به پیامدهای احتمالی برای توافقنامه هسته‌ای با نزدیک شدن به زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا افزایش می‌یابد. با این حال، برخی از ایرانی‌ها بدین باورند که نتایج انتخابات آمریکا نمی‌تواند تأثیر قابل ذکری در توافقنامه هسته‌ای داشته باشد؛ زیرا موضع دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان در مورد ایران تفاوت چندانی ندارد. پیش‌بینی و انتظار بسیاری از رهبران جناح محافظه‌کار و اصلاح‌طلبان به این برداشت منتهی می‌شود که مذاکرات با دولت آمریکا صرف‌نظر از این‌که چه کسی قدرت را در دست دارد، شروط خود را بر سامانه موشک‌های بالستیک و پرونده منطقه‌ای ایران تحمیل می‌کند.

با این حال، این امر لزوماً به معنای این نیست که تهران از بازگشت به میز مذاکره پس از انتخابات آمریکا امتناع ورزد، اما تصمیم‌گیری در این زمینه به پیشنهاد آمریکا برای از سرگیری روند سیاسی و منافع ایران بستگی دارد. بنابر این، این برداشت‌ها ممکن است به هدف برجسته کردن این نکته انجام شود که ایران به دنبال بهبود موقعیت ضعیف خود نیست و از رئیس جمهوری آینده آمریکا انتظاری برای بهتر شدن اوضاع ندارد.

البته صرف‌نظر از این‌که کدام حزب در انتخابات ریاست جمهوری پیش‌رو در ایالات متحده پیروز شود و یا این‌که چشم‌انداز نظام سیاسی ایران گرایش بیشتری به نفع تندروها پیدا کند، به ویژه پس از پایان یافتن دوره ریاست جمهوری حسن روحانی و چیرگی همه‌جانبه محافظه‌کاران بر دولت ایران، توافقنامه هسته‌ای شاهد تحول بزرگی نخواهد شد، چنانچه زمینه برگزاری مذاکرات میان ایران و آمریکا نیز نمی‌تواند به طور کلی منتفی شود.

در واقع، مذاکرات مربوط به پرونده هسته‌ای که بریتانیا، فرانسه و آلمان نیز شامل آن هستند در زمان ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد در ایران و جورج بوش پسر در آمریکا آغاز شد، افزون بر آن‌که تهران و واشنگتن در همان زمان توانستند برای همکاری در افغانستان به موافقت برسند. البته تا زمانی‌که تحول جدیدی صورت نگیرد، تهران نسبت به واکنش خود در برابر تمدید تحریم تسلیحاتی یا بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل متحد نگرانی خواهد داشت.